abat-jour, bureau, citadelle, dentiste, effet, fort, gabarit, habit, icone, kamikaze, laboratoire, morse, naïf, opéra, première, rabbi/rabbin, sabot, trône, ukaze/oukaze, valet, zèbre

Oto krótka lista s³ów podobnie brzmi±cych w jêzyku francuskim i polskim (dodajmy, ¿e zjawisko to dotyczy równie¿ innych jêzyków), jakie funkcjonuj± w polszczy¼nie i s± zrozumia³e nawet dla tych, którzy nie znaj± jêzyka Moliera. Nazywamy je transparentnymi, poniewa¿ s± ³atwo rozpoznawalne. Jednak zdaj±c siê na to podobieñstwo g³ównie fonetyczne, mo¿emy ³atwo wpa¶æ w pu³apkê, jak± zastawiaj± na nas tzw. faux amis, czyli fa³szywi przyjaciele. S± to s³owa kojarz±ce siê z czym¶, co istnieje w naszym jêzyku, ale których sens zosta³ na tyle zmieniony, ¿e wpadamy wa¶nie w pu³apkê znaczeniow±. Dzisiaj i za tydzieñ proponujemy Pañstwu bli¿sze przyjrzenie siê temu zjawisku z zaznaczeniem, ¿e podane przyk³ady pos³u¿± jedynie do jego zilustrowania, nie wyczerpuj±c bynajmniej ca³o¶ci tej problematyki.

Zacznijmy od dotycz±cej nas wszystkich sfery materialnej:

rente – s³owo to chyba od razu kojarzy siê z nasz± rent±, czyli niskim zazwyczaj ¶wiadczeniem pieniê¿nym przys³uguj±cym najczê¶ciej osobom z k³opotami zdrowotnymi; tymczasem w jêzyku francuskim oznacza ono przyzwoity, a nawet bardzo wysoki dochód wynikaj±cy z procentów od posiadanych nieruchomo¶ci lub papierów warto¶ciowych. Dodajmy, ¿e w polszczy¼nie istnieje s³owo rentier, które dok³adnie odpowiada tej¿e definicji, choæ mój S³ownik jêzyka polskiego z 1981wyra¼nie zaznacza, ¿e dotyczy to krajów kapitalistycznych!

pension – tu znowu niespodzianka, poniewa¿ s³owo to nie znaczy pensja, co sugeruje zw³aszcza pisownia, lecz w po³±czeniu z innymi s³owami ró¿ne ¶wiadczenia pieniê¿ne nie wynikaj±ce ze stosunku pracy, np. pension de retraite – ni mniej ni wiêcej tylko nasza emerytura, czy pension d'invalidité czyli renta inwalidzka.

récompense – kolejne s³owo powoduj±ce niez³y galimatias, albowiem nie oznacza ono rekompensaty w naszym rozumieniu, tzn. wyrównania pewnej krzywdy czy straty, lecz nagrodê za przys³ugê lub zas³ugi. Takie znaczenie by³o niegdy¶ w jêzyku francuskim, ale dzi¶ nie jest ju¿ u¿ywane. Dla Francuzów polska rekompensata, to compensation.

aliment – tu te¿ czeka nas niespodzianka, gdy¿ chyba ka¿dy pomy¶li od razu o alimentach. Tymczasem w jêzyku francuskim aliment to wszystko, co nadaje siê do jedzenia! Po nitce do k³êbka pewnie doszliby¶my do zwi±zku miêdzy jedzeniem i obowi±zkiem alimentacyjnym... Dla ¶cis³o¶ci dodajmy, ¿e polskie alimenty to wspomniana ju¿ pension alimentaire.

monnaie – tutaj zalecamy ostro¿no¶æ jedynie ograniczon±; s³owo tego czêsto odbieramy jako odpowiednik naszej monety, czyli pieni±dza metalowego, tymczasem we francuskim znaczenie to najczê¶ciej wyra¿amy zwrotem pièce de monnaie. Natomiast monnaie oznacza np. walutê danego kraju, czyli o dolarach powiemy monnaie étrangère.
 
Wybory do europarlamentu mamy ju¿ za sob±, odnotujmy zatem s³owo

fréquence – nie oznacza ono bynajmniej frekwencji, jak± podajemy np. w odniesieniu do liczby osób, które wziê³y udzia³ w wyborach, lecz wielokrotne wystêpowanie pewnych zjawisk. Frekwencja wyborcza to participation, a procentowo wyra¿amy tzw. taux de participation.

vote – w starszej polszczy¼nie s³owo wotum oznacza³o – podobnie jak w jêzyku francuskim – decyzjê, g³os osoby g³osuj±cej, jednak dzisiaj to znaczenie zachowa³o siê jedynie w wyra¿eniach, np. wotum nieufno¶ci. To ostatnie to we francuskim motion de censure.

diète – o tym ju¿ mówili¶my kilka tygodni temu, wiêc tylko w kontek¶cie eurowyborczym przypomnijmy, ¿e jest to okre¶lenie parlamentu w niektórych krajach europejskich, m.in. w Polsce.

(se) résigner – ostatnie ju¿ s³owo na dzi¶. Czemu w towarzystwie „wyborczym”? Dlatego, ¿e nasza frekwencja wyborcza potwierdza, i¿ bardzo wielu naszych rodaków zrezygnowa³o z udzia³u w wyborach do parlamentu europejskiego. Tymczasem francuski czasownik zwrotny se résigner znaczy pogodziæ siê z czym¶ przykrym. St±d ju¿ wprawdzie niedaleko do polskiego uczucia rezygnacji lub zrzeczenia siê czego¶ (to ostatnie istnieje w czasowniku francuskim, ale wy³±cznie w jêzyku literackim, np. résigner sa charge, czyli zrzec siê swojej funkcji). Nasz czasownik rezygnowaæ t³umaczymy na francusku jako renoncer à. A wracaj±c do wyborów, mo¿na by je skomentowaæ nastêpuj±cymi przyk³adami: Les habitants des campagnes ont renoncé à aller voter et les politiciens ne peuvent pas se résigner à cet état de choses. Czyli po polsku: Mieszkañcy wsi zrezygnowali z (odmówili) udzia³u w wyborach, a politycy nie mog± siê pogodziæ z tym stanem rzeczy. I tak upiekli¶my dwie pieczenie na jednym ogniu: wyja¶nili¶my ró¿nicê miêdzy polskim i francuskim „faux ami”, a jednocze¶nie wyrazili¶my opiniê nt. eurowyborów.

Za tydzieñ zapraszamy Pañstwa na dalszy ci±g tych rozwa¿añ.