10 XI 2010 r.

W poprzedniej lekcji dowiedzieli¶cie siê Pañstwo o kilku typowych, a zarazem stereotypowych elementach kultury, szczególnie gastronomicznej, regionu Nord-Pas-de-Calais, o jego mieszkañcach zwanych Ch'tis oraz o zwi±zkach i podobieñstwach z Polsk± i Lubelszczyzn±. Dzi¶ proponujemy nieco informacji o stolicy tego regionu - Lille i o typowej dla tego regionu architekturze.

• Lui: Tu sais qu'à l'heure actuelle, toutes les mines de charbon sont déjà fermées en France et il n'y a plus de « geules noires »? Pourtant, les traces du passé minier existent encore dans le paysage; ce sont des terrils couverts maintenant de végétation qui ont l'air de collines ordinaires. Et dans l'architecture ce sont des corons - des quartiers composés de maisons construites à l'identique pour les mineurs.
• Elle: Ah oui, je vois, comme dans cette vieille chanson de Pierre Bachelet: « Au nord, c'étaient des corons, la terre c'était le charbon, le ciel c'était l'horizon, les hommes des mineurs de fond... »

• On: Wiesz, ¿e dzi¶ wszystkie kopalnie wêgla s± ju¿ zamkniête we Francji i nie ma ju¿ górników? Jednak ¶lady górniczej przesz³o¶ci istniej± jeszcze w krajobrazie; s± to ha³dy pokryte teraz ro¶linno¶ci±, które wygl±daj± jak zwyk³e wzgórza. A w architekturze - familoki - osiedla identycznych domów zbudowanych dla górników.
• Ona: Tak, wiem, jak w tej starej piosence Pierre'a Bachelet: «  Na Pó³nocy by³y familoki, ziemia to by³ wêgiel, niebo to horyzont, a mê¿czy¼ni to górnicy do³owi... »

Prosimy zwróciæ uwagê na rodzinê wyrazów dotycz±c± górnictwa: une mine = kopalnia, minier/minière = górniczy/a, un mineur = górnik. Uwaga na to ostatnie s³owo, które w innych kontekstach znaczy niepe³noletni: un film interdit aux mineurs, to oczywi¶cie film niedozwolony dla nieletnich, a nie dla górników! Górników nazywano obrazowo we Francji geules noires = dos³. czarne gêby. W podobny sposób utworzono wyra¿enia col blanc = bia³y ko³nierz, czyli urzêdnik, czy pied-noir = czarna stopa, czyli Francuz urodzony w Algierii, oczywi¶cie w czasach, gdy ta by³a francusk± koloni±.
Przy okazji prosimy o zwrócenie uwagi, ¿e polskie okre¶lenie na osiedla górniczych domów - familoki - pochodzi od francuskiego s³owa famille - rodzina.

• Lui: Et puisqu'on a commencé à parler archtecture, je dois ajouter que le style flamand est omniprésent dans cette région avec des maisons en briques, surtout rouges, mais aussi jaunes, parfois couvertes de torchis. C'est à Lille que j'ai admiré la Grand-Place et ses belles demeures en briques. On ne peut pas non plus oublier le beffroi - une grande tour avec une horloge. Il y en a 17 dans cette région qui font partie du paysage des villes et qui ont été classés au patrimoine mondial de l'humanité par l'UNESCO.
• Elle: A quoi est-ce qu'elles servaient?
• Lui: Au Moyen Age, un guetteur scrutait l'horizon du haut du beffroi pour sonner le tocsin en cas de danger. Après, c'était à la fois corps de garde, arsenal, tribunal, salle de réunion pour les conseils municipaux et prison au sous-sol.

• On: A poniewa¿ zaczêli¶my rozmawiaæ o architekturze, muszê dodaæ, ¿e styl flamandzki jest wszechobecny w tym regionie ze swoimi domami z ceg³y, zw³aszcza czerwonej, ale tak¿e ¿ó³tej lub pokrytej zapraw±. To w³a¶nie w Lille podziwia³em Wielki Plac i jego piêkne kamienice z ceg³y. Nie mo¿na te¿ zapomnieæ o wielkiej wie¿y z zegarem. Takich wie¿ jest ich 17 w tym regionie, s± czê¶ci± pejza¿u tamtejszych miast; zosta³y wpisane na listê ¶wiatowego dziedzictwa ludzko¶ci UNESCO.
• Ona: Do czego s³u¿y³y?
• On: W ¶redniowieczu stra¿nik wpatrywa³ siê w horyzont z góry tej wie¿y, ¿eby biæ w dzwony w razie niebezpieczeñstwa. Pó¼niej by³a ona jednocze¶nie kordegard±, arsena³em, s±dem, sal± zebrañ radnych miejskich, a w podziemiach - wiêzieniem.

Przymiotnik omniprésent - wszechobecny mo¿e byæ modelem do utworzenia przymiotników takich jak wszechmocny = omnipuissant czy wszechwiedz±cy = omniscient.
Grand-Place - to centralny plac flamandzkich miast. Brak uzgodnienia przymiotnika grand do ¿eñskiego wyrazu place mo¿e dziwiæ, ale nie jest to b³±d, tylko ¶lad pochodzenia jêz. francuskiego od ³aciny. Podobne zjawisko wystêpuje w wyrazach: grand-mère = babka czy grand-rue = g³ówna ulica.
I na koniec prosimy zaobserwowaæ zapo¿yczenie z jêz. francuskiego w jêz. polskim: kordegarda = corps de garde, czyli wartownia.
Za tydzieñ, w trzeciej i ostatniej lekcji po¶wiêconej wakacyjnej podró¿y po pó³nocnej Francji dowiecie siê Pañstwo co ciekawego mo¿na zobaczyæ w stolicy regionu - Lille i jakim przysmakiem z tego miasta zajada³ siê sam Charles de Gaulle.